O grčkoj zajednici u Srbiji, Nacionalnom savetu grčke nacionalne manjine, zatim o grčko-srpskim odnosima, o očuvanju i negovanju jezika, kulture, običaja i o predstojećem popisu stanovništva u Srbiji razgovaramo sa predsednikom Nacionalnog saveta grčke nacionalne manjine u Srbiji Petrom Rodifcisom-Nađom.
Pre nego što počnemo razgovor na temu grčke zajednice u Srbiji, želeo bih da u ime grčke zajednice, Nacionalnog saveta grčke nacionalne manjine (NSGNM) i u svoje lično ime, izrazim zahvalnost na pozivu Informativnom portalu SDPLUS, koji je nosilac projekta pod nazivom ’’Grčka zajednica u Srbiji“, a koji je podržalo Ministarstvo za kulturu i informisanje Republike Srbije”.
- Možete li nam reći u čemu je specifičnost grčke nacionalne manjine u odnosu na druge nacionalne manjine u Srbiji
Problemi su i ne informisanost i ne obaveštenost pripadnika grčke zajednice na prava koja im je država Srbija omogućila da ostvare u cilju očuvanja tradicionalnih običaja, kulture, jezika i ostalog. Međutim pripadnici grčke zajednice nemaju probleme zasnovane na etničkoj osnovi. Interesantna je i činjenica da pripadnici većinskog naroda učestvuju u promovisanju kulture i tradicije grčke manjinske zajednice” .
- Grčki jezik ne spada u službene jezike i nije u sistemu državnog obrazovnog programa. Na koji način Grci u Srbiji mogu da nauče svoj maternji jezik i da li sa tim u vezi imate pomoć od matične države”?
Grčka zajednica u Republici Srbiji spada u takozvane “ skrivene “ zajednice, odnosno nisu vidljive na popisima stanovništva zato što se upisuju u rubriku “ostali”. Veliki broj građana koji ima grčko poreklo, ne izjašnjava se kao Grk. Ne osećaju se manjinom ili imaju višestruke identitete ili su asimilovani u većinsko stanovništvo ili drugu manjinsku zajednicu. Takođe odlike naše zajednice su i teritorijalna rasejanost (disperzija), što nam predstavlja teškoću u organizovanju i pružanju informacija vezanih za rad i aktivnosti NSGNM. Pripadnici grčke zajednice nedovoljno imaju govornog i pisanog znanja grčkog jezika”.Grčki jezik ne spada u službene jezike, ali se nalazi u sistemu državnog visokoškolskog obrazovanja, na Filološkom fakultetu u Beogradu, kao predmet izučavanja. Zavisno od vremena doseljavanja, jezik u grčkim porodicama različito je očuvan. Asimilacija Grka od drugog Svetskog rata, svakako je najsnažniji faktor u smanjenju broja Grka u Srbiji. Do drugog Svetskog rata Grci su imali svoje škole u Novom Sadu, Vršcu, Zemunu, Smederevu.Tada su ukinute grčke škole i skoro do današnjih dana nije bilo mogućnosti šireg učenja grčkog jezika. Danas Grci u Novom Sadu, posećuju najmanju pravoslavnu bogomolju u gradu Nikolajevsku crkvu, u kojoj se okupljaju već dva veka, a koja je i obnovljena ktitorima grčkog porekla. Takođe u Sremskim Karlovcima, postoji najstarija gimnazija osnovana 1791. godine, gde se danas kao jedan od glavnih nastavnih predmeta u klasičnim jezicima, izučava starogrčki jezik. Liturgija na grčkom jeziku se može čuti u Beogradu, u kapeli Svetoga Jovana Bogoslova na Bogoslovskom fakultetu i u zemunskom pravoslavnom Manastiru Svetog Arhangela Gavrila. Zahvaljujući saradnji sa ambasadom Republike Grčke u Beogradu, u periodu od 2011. do 2014. godine, u Smederevo je bio iz Beograda upućen grčki nastavnik da održava časove grčkog jezika. Zahvaljujiući njemu i saradnji sa Udruženjem srpsko-grčkog prijateljstva ‘’Kantakuzina’’, mnogi su progovorili grčki jezik. Nastava je održavana u osnovnoj školi, jedanput nedeljno, a mogli su da je pohađaju svi bez obzira na svoje poreklo i članstvo u udruženju. Nadamo se da ćemo ovu saradnju nastaviti. Zadnje dve godine, grčki jezik se organizuje u saradnji sa Uredom za grčku dijasporu za obrazovanje, sa sedištem u Bukureštu. Zbog epidemioloških razloga, nastava se odvijala onlajn a broj polaznika je premašio naša očekivanja i sprovodio se u više gradova u Srbiji.Kada govorimo o pomoći matične države, generalno želeli bi da nivo saradnje sa matičnom državom Grčkom dignemo na nivo koji imaju neke druge manjinske zajednice u Srbiji, kao na primer mađarska, bugarska, češka, koje kroz sistem bilateralne saradnje sa Republikom Srbijom, omogućavaju olakšane uslove za sticanje državljanstva matične države (dokaz porekla i poznavanje jezika matične države). Ovo bi važilo za sve građane, bez obzira na pripadnost, uz uslove koje bi država matica propisala”.
- Da li očekujete da će te kao malobrojna zajednica kroz izmene Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina i Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina bolje moći da koristite zakonom data prava?
Ministarsto za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog, kao resorno ministarstvo, generalno ne deli nacionalne savete na one koji su malobrojni i one sa velikim brojem pripadnika manjinske zajednice. Oni ih uvažavaju kao zakonski izabrane na izborima za nacionalne savete nacionalnih manjina i smatraju nas kao jednake po mogućnosti ostavarivanja manjinskih prava, ali sa različitim finansijskim i ljudskim resursima.Zbog toga funkcioniše jedan neformalni sastav, Koordinacija nacionalnih saveta nacionalnih manjina, koji ima zadatak da koordinira zajedničke stavove svih manjinskih nacionalnih saveta i da usaglašava zajedničke stavove po pitanjima od zajedničkog interesa. Naravno, svaki od Nacionalnih saveta ima pravo i da samostalno iznosi svoje mišljenje i stavove”.
- U periodu od 1945. do 1949. godine prošlog veka u mestu Buljkes u Vojvodini postojala je eksteritorijalna komuna od 4000 Grka. Danas, 70 godina kasnije, prema popisu ima oko 750 Grka, iako prema nekim nezvaničnim informacijama na teritoriji Republike ima oko 15000 stanovnika grčkog porekla. Šta je razlog zbog kojeg se Grci deklarišu kao Srbi? Da li tako lakše ostvaruju svoja prava ili je nešto drugo u pitanju?
Prva pominjanja grčke prisutnosti se odnose na XVI i XVII vek, pre svega u oblasti Beograda (tadašnje turske oblasti) i Austro-ugarske (Novi Sad, Zemun). U XX veku bilo je nekoliko talasa doseljavanja Grka u Srbiju. To su bile pojedinačne i grupne migracije. Do prvog talasa doseljavanja došlo je početkom XX veka, usled proterivanja Grka iz Male Azije, Turske i kasnije Bugarske, po završetku I Svetskog rata. Po završetku II Svetskog rata oko 90.000 Grka je emigrilalo na prostor bivših republika Jugoslavije i drugih balkanskih država. Grčka komuna u Buljkesu, današnji Maglić, kod Bačkog Petrovca, nastala je kao posledica građanskog rata u Grčkoj. Ona je postojala od 1945. do 1949. godine. Za to vreme u toj komuni je boravilo oko 4500 Grka. Neki stvaranje ove Grčke komune, nazivaju i eksperimentom, jer su u njoj vladali grčki zakonski propisi koje je priznavala tadašnja jugoslovenska vlada, kao eksteritorijalnu oblast Grčke. Imali su svoju školu, štampu, ekonomat, bolnicu, radionice i interni novac ‘’Buljkeski dinar’’, koji je imao sedam papirnih apoena.Grčki nacionalni savet planira da u narednom periodu napravi projekat koji će imati za cilj javno obeležavanje spomena na postojanje grčkog radnog logora ili grčke komune posle Drugog svetskog rata u mestu Buljkes, današnji Maglić, kod Bačkog Petrovca. To je pre svega potrebno uraditi u širem društvenom i političkom dogovoru.Takođe treba spomenuti da od kraja 70-tih godina, Grci su počeli masovnije da dolaze zbog školovanja na studije. Grci rođeni u Srbiji već se asimiliraju u drugoj generaciji i uglavnom ne govore grčkim jezikom, kao maternjim. Zadnjih desetak godina je u toku četvrta veća migracija Grka u Srbiju, uslovljena ekonomskom krizom u Grčkoj. Treba istaći da generalno Grci u Srbiji se ne osećaju kao manjina, pa se ne izjašnjavaju na takav način. Srbiju osećaju kao deo pravoslavnog podneblja, sa sličnim simbolima srpsko-grčkog etničkog identita. Mnogi od njih naročito na jugu Srbije, izjašnjavanje kao pripadnika manjine, vide u negativnom kontekstu, upereno protiv Srbije. Mnogi ne znaju da je Srbija upravo mnogim zakonima u oblasti manjinske zaštite, omogućila afirmaciju grčke zajednice u četiri oblasti: kulturi, obaveštavanju, obrazovanju i očuvanju maternjeg jezika. Ali da bi to bilo i u praksi, građani treba da se upišu u poseban birački spisak za Grčki nacionalni savet, odnosno da se izjasne na popisu stanovništva kao Grci. Oni time stiču svoje biračko pravo da učestvuju na posebnim izborima za izbor grčkog nacionalnog saveta, a preko državnih i manjinskih institucija, omogućuje se zaštita manjinskih prava pojedinaca u četiri oblasti: kulturi, obrazovanju, informisanju i očuvanju grčkog jezika.Primećeno je da, kao odgovor na današnju ukupnu političku situaciju, jedan deo pripadnika grčke zajednice se u poslednje vreme politički organizuje i želi da učestvuje i u političkom životu Srbije, kroz osnivanje manjinske grčke političke partije.Koliko znam do sada su registrovane dve manjinske grčke političke stranke. Vreme će pokazati, koliko su one dorasle da se sa svojim programima afirmišu u javnosti, u već postojećoj šumi manjinskih partija, na političkoj sceni Srbije”.
- Danas Grci predstavljaju veoma razudjenu populaciju u Srbiji jer žive na području od Subotice do Niša. Da li ova razudjenost onemogućava očuvanje kulturnog nasledja, tradicije i običaja Grka na ovim prostorima? Da li je to jedan od razloga asimilacije?
Pošao bih od sebe, odnosno svog višestrukog porekla i osećanja pripadnosti grčkom podneblju. Nosim dva prezimena, od oca (grka emigranta) i majke (rođene u Vojvodini, češko-nemačkog porekla sa mađarizovanim nemačkim prezimenom Gros u Nagy, po njenoj, očevoj liniji), rođen u Zemunu, pre pola veka i vaspitavan u duhu jugoslovenstva, u vremenu bratstva i jedinstva , kada se nismo, bar javno delili po nacionalnoj pripadnosti. Po raspadu Jugoslavije, u Srbiji je, kao i u drugim bivšim jugoslovenskim republikama, izjašnjavanje po nacionalnoj pripadnosti i poštovanje prava manjinskih zajednica, postalo jedan od važnih parametara za ocenjivanje demokratičnosti srpskog društva. Tako se svest o pripadanju grčkoj zajednici polako počeo buditi, pre svega kod onih građana, koji su imali grčko poreklo. Po raspadu bivše Jugoslavije, građani u Srbiji su ostali bez ‘’hrvatskog mora’’. To traje već tridesetak godina. Mnogi su se tada okrenuli odlascima prema grčkom moru, koga danas nazivaju i ‘’srpskim’’ morem, zbog velikog broja srpskih turista koji tamo odlaze na odmor. Po povratku, oni u sebi donose upravo ono što se može kazati da karakteriše današnju grčku zajednicu, a to je ljubav prema grčkoj kulturi, običajima, tradiciji, umetnosti i želja da se ona afirmiše u sredinama gde živimo. Neko se tada podseti svog porekla, pa se indentifikuje sa tim osećanjem, a oni koji nemaju grčko poreklo, žele da se u njihovoj sredini ta tradicija srpsko-grčkog prijateljstva očuva, pa se izjašnjavaju pripadnicima grčke zajednice, odnosno da tako kažem pripadnicima grčkog helenizma u Srbiji. Tako nastaju udruženja srpsko-grčkog prijateljstva širom Srbije, a njihov opstanak zavisi pre svega od entuzijazma pojedinaca i njihove sposobnosti da kroz aktivnosti udruženja i simboličnoj pomoći lokalnih samouprava, afirmišu grčko-srpsko tradicionalno prijateljstvo. I prijateljski razvoj državnih odnosa između Grčke i Srbije, u mnogim oblastima, doprinosi da se svest o pripadanju grčkom narodu i očuvanju helenizma u Srbiji povećava iz godine u godinu. Grčka ekonomska emigracija je danas, zahvaljujući grčkoj ekonomskoj krizi, u velikom broju prisutna u Srbiji. Brojni Grci koji su došli u Srbiju, otvorili su svoje privatne poslove, brojne grčke kompanije su uložile u srpsku privredu svoj kapital, brojni su primeri i sklapanja grčko-srpskih brakova u zadnjih tridesetak godina. Svi oni će u budućnosti predstavljati ‘’most’’ u saradnji grčke manjinske zajednice i grčke dijaspore u Srbiji. Prvo udruženje, koje se počelo ozbiljnije baviti očuvanjem helenizma u Srbiji, je bilo Udruženje ‘’Riga od Fere’’ iz Beograda. To udruženje je bilo inicijator formiranja Grčkog nacionalnog saveta 2004. godine. Kasnije od 2007. godine, formiraju se i druga udruženja u Srbiji koja se bave očuvanjem grčkog kulturnog nasleđa i afirmacijom grčke kulture, običaja i tradicije. To se pre svega odnosi na aktivnosti Udruženja srpsko –grčkog prijateljstva i KUD ‘’Kantakuzina’’ iz Smedereva, zatim Udruženje Grka i prijatelja Grčke ‘’Elefterios Venizelos’’ iz Novog Sada, Grčki kulturni centar ‘’Sloga’’ iz Subotice i niza drugih udruženja slične orjentacije u Sremskoj Mitrovici, Pirotu, Nišu, Požarevcu, Beogradu”.
- Grčki narod nam je veoma blizak po svom temperamentu i muzici. Da li je na tom polju ostvarena saradnja sa kulturno umetničkim društvima iz Grčke?
Kao primer dobre prakse u kulturnom povezivanju i srpsko-grčkoj saradnji je i izgradnja javne Rigine pomen česme ‘’ ”BRATOLJUBLJE – ΑΔΕΛΦΟΠΟΙΗΣΗΣ ”, u mestu Mihajlovac kod Smedereva, posvećene učvršćenju prijateljstva srpskog i grčkog naroda i dugogodišnjeg pobratimstva mesta Mihajlovca i grčkog mesta Velestina, u opštini Riga od Fere. Kao posledica tog događaja, došlo je do povezivanja na kulturnom nivou Udruženja srpsko-grčkog prijateljstva i KUD-a ”Kanatakuzina” iz Smedereva, sa više kulturnih i umetničkih udruženja u Grčkoj i to iz tri grada: Leptokarije, Velestina i Edese. Potpisane su povelje o pobratimstvu i Sporazumi o poslovno-tehničkoj saradnji u oblasti kulture, a obezbeđen je bio i zajednički folklorni nastup u tim grčkim mestima. Planirani su zajednički susreti, bar po jednom svake godine”.
- Koje su vaše sadašnje aktivnosti?
Kako su za 2022. godinu određene dve važne aktivnosti na nivou državnih interesa, tako će i NSGNM svoje aktivnosti podrediti animiranju pripadnika grčke zajednice u Srbiji, da se odazovu predstojećem popisu stanovništva, koji se planira od 01.do 31.10.2022. godine, kao i redovnim izborima za Nacionalne savete nacionalnih manjina, koji bi trebalo da se održe najkasnije do 13.novembra ove godine. Kao osnivač svoje institucije, podržavamo realizaciju Svečane akademije Fondacije grčke nacionalne manjine u Srbiji, na kojoj će se po treći put podeliti priznanja pojedincima i ustanovama, koji su kroz duži vremenski period doprineli afirmaciji helenizma u Srbiji”.
- Koje ste aktivnosti planirali u narednom periodu?
Kulturna identifikacija i informisanje grčke zajednice, predstavljaju dva osnovna prioriteta u radu NSGNM. Planirane aktivnosti su usmerene na stvaranje uslova za realizaciju više značajnih projekta u oblasti informisanja i kulture: za nabavku tehničkih sredstava i opreme, zatim za štampanje i elektronsku postavku prvog dvojezičkog časopisa na grčkom-srpskom jeziku, kao i za postavku portala Grčkog nacionalnog saveta i za stvaranje uslova za otvaranje prvog spomen-muzeja grčke zajednice u Republici Srbiji“, objasnio je Petar Rodifcis Nađ, predsednik Nacionalnog saveta Grčke nacionalne manjine u Srbiji.
Projekat “Grčka zajednica u Srbiji” sufinansiran je iz budžeta Republike Srbije, a stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
